Аа5ыыга уһуйуу

Кинигэҕэ тапталы иитии, толкуйдата үөрэтии, кинигэни ааҕыыга өй-санаа уостубат наадыйыытын үөскэтии, ааҕыы культуратын үрдэтии- бүгүҥҥү учуутал, иитээччи сүрүн соруга. Кинигэ киһи уонна бүтүн общество олоҕор суолтата олус улахан.Кинигэ-биһигини ааспыты уонна кэлэри кытта сибээстиир күүс. Кинигэ- тулалыыр эйгэ кистэлэҥнэригэр киирэр суол. Кинигэ-киһи өйүн-санаатын, дууһатын, майгытын-сигилитин араас өрүттэрин арыйар күлүүс. Кинигэ туһунан А.Герцен сыаналаах быһаарыыны биэрбитэ: ”Кинигэ-биир көлүөнэ атын көлүөнэҕэ хаалларар духовнай кэриэһэ. Кинигэ-биһиги билиҥҥи эйгэни баһылааһыҥҥа киирэр докумуоммут, кини-кэлэр кэм программата”. Олох саҥаттан саҥа эйгэтин арыйан, көлүөнэлэр опыттарын иҥэринэн, кинигэ нөҥүө оҕо бэйэтин өйүн, уйул5атын сайыннарар, олоххо бигэ көрүүтүн чочуйар, бэйэтин бэйэтэ сыаналыыр, иитэр. Кинигэни дьаныһан ааҕарга үөрэтии-олох олорорго үөрэтии. Методическай наука историятыттан биллэринэн, ученайдар уонна прогрессивнай учууталлар үөрэнээччи ааҕыыытыгар өрүү уһулуччу суолтаны биэрэллэрэ. Бу боппуруостарга литература методикатын төрүттээбит педагогтар: В.И.Водолазов, В.Я.Стопанин, В.П.Острогорскай, В.П.Шереметевскэй нэһилиэстибэлэригэр билиҥҥи учуутал үгүс интэриэһинэй санаалары, бүгүҥҥү күҥҥэ да сыаналарын сүтэрбэтэх рекомендациялары булуон сөп.

Кинигэни тоҕо ааҕабыт?Үчүгэй кинигэ киһини, ааҕааччыны толкуйдатар, өйүн сайыннарар, дириҥ билиини биэрэр. Кинигэни элбэхтик ааҕар оҕо, улам-улам ордук үчүгэйдик үөрэнэр, билиитэ-көрүүтэ кэҥээн иһэр, өйө туох да мэһэйэ суох сайдар. Киһи бэйэтин долоҕойун, болҕомтотун сайыннарар, толкуйдуу, ырыта, тэҥнии, түмүк оҥоро үөрэнэр. Кинигэ киһини иитэр суолтата сүдү улахан. Киһиэхэ үтүө хаачыстыбалары иҥэрэр ,өйгө-санааҕа, майгыга-сигилигэ сабыдыаллыыр.Үөрэхтээхтэр кинигэни (нрав- ственнай, духовнай) сиэр-майгы акылаата диэн ааттыыллар. Кинигэни ааҕыы киһи дууһатын сайыннарар. Киһини аһыныгас, атын киһи ситиһиититтэн үөрэргэ үөрэтэр. Тыл саппааһын байытар, оҕо бэйэтин санаатын сайа этэригэр, дьону-сэргэни кытта бодоруһарыгар кыаҕы, эрэли биэрэр, көҥүл суруйарыгар көмөлөһөр, айар дьоҕурга көҕүлүүр, бары информацияны хабан ылан, ону чинчийэр кыахтанар. Кинигэни ааҕа үөрэммит оҕо бэйэтигэр эрэллээх, аан дойду культуратыгар сыстыбыт,олох хайа баҕарар эйгэтигэр эрэллээх,аан дойду культуратыгар сыстыбыт,олох хайа баҕарар эйгэтигэр төрүт билиилээх киһи буолар, элбэҕи аахпыт-билбит киһи бэйэтин хайа да обществоҕа бөҕөхтүк уонна бигэтик санарар. Билиҥҥи кэмҥэ аны сатаан ааҕыы проблемата үөскээн таҕыста. Бу биһиги эрэ дойдубутугар эрэ буол- батах, аан дойдуга барытыгар киэҥник тарҕанан эрэр проблема. Холобура, Францияҕа, Америкаҕа, Англияҕа о.д.а. үрдүк сайдыылаах дойдуларга, ”функциональнай грамотнайа суох”, ол эбэтэр сатаан ааҕар эрээри, аахпыты өйдөөбөт буолуу киэҥник тарҕанар куттала үөскээбит.Кинигэни аахпыт киһи сайдар-үүнэр кыаҕа суох, таһыма кыра буолар. Кыра сылдьан аахпатах оҕо,улаатан да баран ааҕара уустук. Философскай наука доктора, профессор В.Д.Михайлов: ”Интернет уо.д.а. саҥа техническэй средстволар олоххо киириилэрэ-оҕону сатаан саҥарбат, суоту бэйэ өйүнэн суоттаабат буолууга тириэр- дэр куттала суоһуон сөп”-бэркэ сөпкө сэрэтэр. Оҕо сааска элбэхтик кинигэни ааҕыахха наада.Киһи саамай таһаарыылаахтык ааҕар кэмэ-оскуолатааҕы сыллара. Бу күндү сыллары кинигэтэ суох аһардаххына, кэлин кэмсиммиккит иһин, хойутуоххут. Кэлиҥҥи кэмҥэ социологтар чинчийиилэриттэн көрдөххө: Россияҕа 37%, дьон сэргэ кинигэни ончу аахпаттар, 50% дэҥҥэ ааҕаллар, 13% уус-уран литератураны умсугуйан ааҕаллар. Мантан киһи сонньуйар, дьиксинэр. Кэлиҥҥи кэмнээҕи информационнай технология: телевидение, видео, араас компьюпернай оонньуулар, интернет ситимэ кинигэни ааҕыыны лаппа аччаттылар. Информация хайа да көрүҥэ кинигэни солбуйбат, толкуйдуур, ааҕар дьоҕуру сайыннарбат, эстетическэй дуоһуйууну биэрбэт. Кинигэ-саамай дуоспурууннаах учуутал.

Оҕолору кинигэҕэ интэриэстэрин күүһүрдээри, оскуолабыт библиотекарын кытта араас өрүттээх тэрээһиннэри ыытабыт. Ол курдук, үбүлүөйдээх суруйааччыларга аналлаах презентациялары көрдөрөн, олохторун ,айымньыларын туһунан кэпсиибит, кинигэлэрин быыстапкатын тэрийэбит,оонньуулары,конкурустары ,викториналары ыытабыт. Нэһилиэкпит сынньалаҥын дьиэтигэр эмиэ үбүлүөйдээх суруйааччы тэрээһинигэр лиэксийэлэри, дакылааттары ааҕабыт.Үөрэнээччилэрбитин ырыаҕа, хоһоҥҥо, сыаҥкаҕа кытыннарабыт. Улахан кылаас үөрэнээччилэрэ алын кылаас үөрэнээччилэригэр, дьыссаат иитиллээччилэригэр саха остуоруйаларыттан көрдөрөллөр.Олоҥхо күнүгэр олоҥхоттон быһа тардыылары туруорабыт. Төрөппүттэр оҕолорун кыра эрдэхтэн кинигэ суолтатын өйдөтө үөрэтэллэрин курдук бэсиэдэлэри, лиэксийэлэри, оонньуулары ыытабыт. Кэмиттэн кэмигэр оҕо ханнык кинигэни ааҕа сылдьарын туһунан кэпсэттэрэр ордук. Элбэх кинигэни ааҕар оҕоҕо “Бастыҥ ааҕааччы”аатын иҥэрэн кыраамата бэриллэр, оччоҕо оҕо санаата көтөҕүллэн, кинигэҕэ таптала өссө улаатан иһэр. Билиҥҥи балысхан сайдыы кэмигэр үүнэр кэнчээри ыччаппыт киһи быһыытынан сайдыытын суолун тобулууга турунуохха.

Ааптар: Габышева Христина Николаевна,саха тылын уонна литературатын учуутала

Туһаныллыбыт литература:

1.Н.Н.Филиппова «Төрөөбүт литератураны кылаас таһынан ааҕыы методиката, Якутскай, Саха сиринээҕи кинигэ издательствота, 1991с.

2. «Кыым” хаһыат,2016с, олунньу.